De Kleine Beerze: een brede rechte sloot verandert weer in een kronkelende beek

De Kleine Beerze, tussen het Brabantse Vessem en Middelbeers, gaat de komende jaren stapsgewijs op de schop. De rechtgetrokken beek moet een natuurlijker karakter krijgen, maar het grondgebruik is intensief. Klimaatverandering vraagt om extra ruimte en de gemeente wil het beekdal bij Vessem als uitloopgebied inrichten. Om het project financieel en organisatorisch rond te krijgen is het opgeknipt in deeltrajecten en deelprojecten, elk met een eigen trekker. Hoewel er veel kennis over het gebied aanwezig was – ook landschappelijke en cultuurhistorische kennis – ontbrak een praktisch instrument om de cultuurhistorische en landschappelijke samenhang en impact van het project in beeld te brengen. Hoe kan je landschap en cultuurhistorie op een praktische manier in je project meenemen?

Achtergrond
Beekherstelproject de Kleine Beerze kent een lange voorgeschiedenis. Hoofddoel van dit project is herstel van de Kleine Beerze over een lengte van zo’n 6 km. De plannen rond de Kleine Beerze Middelbeers-Vessem maken onderdeel uit van gebiedsprogramma de Levende Beerze. Met inwoners, (agrarische) ondernemers en lokale/regionale organisaties worden de verschillende deelplannen opgesteld en uitgevoerd.
Om definitieve ontwerpkeuzes te maken heeft het waterschap vier deelgebiedsscenario’s ontwikkeld. De scenario’s worden op verschillende criteria getoetst, zoals ecologie en hydrologie. Maar hoe scoren ze op landschap en erfgoed? In het ontwerpproces heeft landschap zeker een rol gespeeld, maar hoe weeg je de concrete resultaten tegen elkaar af? Om daar vat op te krijgen ontwikkelden we voor deze casus een historisch-landschappelijke checklist. Werkt zo’n aanpak, en wat levert het op? In het veld bekeken we samen met experts of en hoe het historische landschap nog beter kan worden benut.Tijdens de Beekwerkplaats op 6 december 2017 is het voltallige projectteam ter plekke gaan kijken, om de opbouw van het beekdal te doorgronden. Vervolgens zijn tijdens een verdiepingsbijeenkomst verschillende scenario’s doorgenomen, met als kernvraag hoe de opgaven en belangen van het project kunnen bijdragen aan een gezond beekdalsysteem.

Roel Dobbelsteen, technische manager bij waterschap de Dommel: “Normaal gesproken kijken we op detailniveau naar een gebied en zijn we vooral gericht op onze eigen opgaven. De beekwerkplaats heeft laten zien dat we soms een stapje terug moeten zetten om het grotere plaatje te zien, het beekdallandschap als samenhangend geheel. Dan zien je ook dat landschap en cultuurhistorie schijnbaar tegenstrijdige belangen met elkaar kunnen verbinden.”

Hans Schep, districtsbeheerder van Brabants Landschap, dat veel natuurgebieden in het beekdal beheert: “Het terreinbezoek langs de gekanaliseerde Kleine Beerze vond ik waardevol in ons gebiedsproces om te komen tot een optimale herinrichting van het beekdal, geïnspireerd op hoe het beekdal er ooit heeft uitgezien. Nog aanwezige en goed herkenbare elementen, zoals oude grensbomen, steilrandjes, of oude meanders vertellen hun eigen verhaal. Door hiervan gebruik te maken in de planuitwerking, maak je een aansprekend plan, dat ook de streek zal omarmen. Brabants Landschap hecht hier veel waarde aan.”

Theo Hendriks, projectleider gebiedsontwikkeling Levende Beerze namens de gemeente Eersel: “De logica van het beekdal van voor de ruilverkaveling biedt inspiratie voor de inrichting. Zo kunnen we de klimaatopgave waar we met z’n allen voor staan verbinden met het herstellen van de ecologische waarden. Hierdoor ontstaat niet alleen een zelfregulerend water- en ecosysteem, maar ook een mooi landschap met recreatieve potentie.”

Meer informatie
Beekherstelproject de Kleine Beerze maakt deel uit van gebiedsontwikkeling ‘De Levende Beerze’.